حلال های شیمیایی به مایعاتی گفته می شود که قابلیت حل کردن مواد جامد، مایع یا گاز را در خود دارند.
این حلال ها می توانند قدرت حلالیت متفاوتی داشته باشند که بستگی به نوع و ساختار ماده حل شونده و حلال دارد.
قوی ترین حلال شیمیایی
قوی‌ترین حلالهای شیمیایی به طور کلی شامل موارد زیر می‌شوند:
اسید سولفوریک غلیظ (H2SO4):
یکی از قوی‌ترین اسیدهای معدنی است که می‌تواند بسیاری از مواد معدنی و آلی را حل کند.
اسید نیتریک غلیظ (HNO3):
یک اسید معدنی قوی است که برای حل کردن فلزات و ترکیبات آلی استفاده می‌شود.
هیدروکسید سدیم (NaOH) یا سود سوزآور:
این ماده قلیایی قوی است که برای حل کردن چربی‌ها، روغن‌ها و برخی پلیمرها استفاده می‌شود.
هیدروکسید پتاسیم (KOH):
یک باز قوی مایع است که برای حل کردن برخی مواد آلی و معدنی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
خطرناک‌ترین حلالهای شیمیایی عبارتند از:
در اینجا به برخی از خطرناک‌ترین حلالهای شیمیایی می پردازیم که این حلال ها عبارتند از:
بنزن (C6H6)
این حلال آلی بسیار سمی و سرطان‌زا است. استنشاق یا تماس پوستی با آن می‌تواند باعث آسیب به سیستم خون‌ساز، اختلالات عصبی و سرطان شود.
تتراکلرید کربن (CCl4):
این ترکیب آلی بسیار سمی است که می‌تواند باعث آسیب کبدی، کلیوی و سیستم عصبی مرکزی شود.
متیل ایزوبوتیل کتون (MIBK):
این حلال آلی سمی است که می‌تواند باعث سردرد، سرگیجه، تهوع و در صورت مواجهه شدید، آسیب کلیوی و کبدی شود.
هیدروکسید آمونیوم (NH4OH):
قلیای بسیار سوزاننده و خورنده است که می‌تواند باعث سوختگی‌های شدید پوستی و چشمی شود و در صورت استنشاق، آسیب شدید به ریه‌ها وارد کند.
دی‌متیل فرمامید (DMF):
این حلال سمی است که جذب پوستی و استنشاق آن می‌تواند باعث سردرد، تهوع، اختلالات کلیوی و کبدی شود.
دی‌کلرومتان (CH2Cl2):
این حلال آلی کلردار سمی است که جذب از طریق تنفس یا پوست می‌تواند باعث آسیب مغزی، کلیوی و کبدی شود.
کار با این حلالهای خطرناک نیازمند رعایت دقیق اصول ایمنی و استفاده از تجهیزات حفاظت فردی مناسب است. حتی مقادیر کم برخی از آنها می‌توانند عوارض جدی داشته باشند.
بی خطرترین یا کم خطرترین حلال ها:
بعضی از این حلال ها که در ادامه ذکر می شود جز کم خطرترین و بی خطرترین حلال های شیمیایی می باشد.
آب (H2O):
کار با این حلالهای خطرناک نیازمند رعایت دقیق اصول ایمنی و استفاده از تجهیزات حفاظت فردی مناسب است. حتی مقادیر کم برخی از آنها می‌توانند عوارض جدی داشته باشند.
اتانول (C2H6O) یا الکل اتیلیک:
این حلال آلی نسبتا ایمن است و در محلول های ضدعفونی کننده و برخی مواد آرایشی و دارویی استفاده می شود.
استون (C3H6O):
این حلال آلی نسبتا ایمن است و در محلول های ضدعفونی کننده و برخی مواد آرایشی و دارویی استفاده می شود.
اتیل استات (C4H8O2):
یک حلال آلی نسبتا ایمن که در لاک ها و رنگ ها استفاده می شود.
ایزوپروپانول (C3H8O):
الکل ایزوپروپیلیک که در محلول های ضدعفونی کننده و پاک کننده ها به کار می رود.
پرفروش ترین و پرعرضه ترین حلال های شیمیایی
برخی از این حلال ها عبارتند از:
آب :
حلال قطبی بسیار مهم که در بسیاری از واکنش های شیمیایی و فرآیندهای صنعتی استفاده می شود.
اتانول یا الکل اتیلیک:
حلال قطبی که در صنایع دارویی، آرایشی و بهداشتی، تولید رنگ و بسیاری موارد دیگر کاربرد دارد.
استون یا پروپانون:
استون حلال آلی قطبی که در آزمایشگاه ها، تولید پلاستیک و رنگ، و صنایع دیگر مصرف زیادی دارد.
هگزان:
حلال آلی غیرقطبی که در استخراج، تصفیه نفت و سوخت هواپیما استفاده می شود.
تولوئن:
حلال آروماتیک غیرقطبی که در رنگ ها، چسب ها و حلال های صنعتی کاربرد دارد.
متانول یا الکل متیلیک:
حلال قطبی که در تولید فرمالدهید، رزین ها و سوخت کاربرد دارد.
اتیل استات:
حلال استری که در رنگ ها، روکش ها و حلال های صنعتی مورد استفاده قرار می گیرد.
ساده ترین حلال های شیمیایی
آب (H2O):
حلال قطبی گسترده که برای حل مواد یونی و برخی ترکیبات قطبی مانند الکل ها استفاده می شود.
هگزان (C6H14):
حلال آلی غیرقطبی که برای حل ترکیبات آلی غیرقطبی مانند چربی ها و روغن ها کاربرد دارد.
اتانول یا الکل اتیلیک (C2H5OH):
حلال قطبی که برای حل برخی مواد آلی و معدنی استفاده می شود.
استون یا پروپانون (CH3COCH3):
حلال آلی غیرقطبی که در استخراج، تصفیه نفت و سوخت هواپیما استفاده می شود.
تتراکلریدکربن (CCl4):
حلال غیرقطبی که برای حل چربی ها، روغن ها و برخی ترکیبات آلی غیرقطبی استفاده می شود.
دی اتیل اتر (C2H5OC2H5):
حلال غیرقطبی که برای استخراج و حل مواد آلی غیرقطبی کاربرد دارد.
لیست انواع حلال ها
یکی از موارد مهم که برای شناخت حلال ها نوع آن ها می باشد.
به همین جهت به برخی از این نوع حلال ها می پردازیم که شامل :
حلالهای آزمایشگاهی
این نوع حلال مایعاتی هستند که در آزمایشگاه‌های شیمی برای انجام واکنش‌ها، استخراج، جداسازی، شستشو و حل کردن مواد مختلف استفاده می‌شوند. این حلال‌ها معمولا باید خالص و عاری از ناخالصی باشند. برخی از انواع رایج حلالهای آزمایشگاهی عبارتند از:
حلالهای آلی مانند اتر، استون، هگزان، دی‌کلرومتان، تولوئن، اتانول، متانول و استونیتریل که برای حل کردن ترکیبات آلی استفاده می‌شوند.
نوع قطبی مانند آب، اسیدها (مانند اسید کلریدریک و اسید سولفوریک)، بازها (مانند هیدروکسید سدیم و آمونیاک) برای حل کردن نمک‌ها و ترکیبات یونی.
غیرآلی مانند تتراکلریدکربن، کربن دی‌سولفید و دی‌متیل‌سولفوکسید برای حل کردن برخی مواد آلی یا غیرآلی.
فلوئور مانند هگزافلوروبنزن و پرفلوروتری‌بوتیل‌آمین که برای حل کردن برخی ترکیبات خاص استفاده می‌شوند.
انتخاب حلال مناسب بستگی به نوع ماده، واکنش و خواص فیزیکی و شیمیایی حلال دارد. رعایت اصول ایمنی و دفع صحیح حلال‌ها نیز بسیار مهم است.
حلال های روغنی (oil solvents)
دسته ای از حلال های آلی هستند که برای حل کردن روغن ها، چربی ها و ترکیبات آلی غیرقطبی مورد استفاده قرار می گیرند. این حلال ها معمولاً غیرقطبی و آب گریز هستند. برخی از انواع رایج حلال های روغنی عبارتند از:
هیدروکربن های آلیفاتیک مانند هگزان، هپتان، پنتان و غیره که برای حل کردن روغن ها، چربی ها و پارافین ها استفاده می شوند.
هیدروکربن های آروماتیک مانند تولوئن، زایلن و غیره که برای حل کردن روغن ها، چربی ها، رزین ها و برخی پلیمرها کاربرد دارند.
استرها مانند استات اتیل که برای حل کردن برخی روغن های گیاهی و روغن های صنعتی استفاده می شوند.
این حلال ها در صنایع مختلف از جمله نفت، پتروشیمی، رنگ، روغن، چربی و استخراج مورد استفاده قرار می گیرند. اما باید در نظر داشت که بسیاری از آنها قابل اشتعال، سمی و زیان آور برای محیط زیست هستند و باید با احتیاط استفاده و دفع شوند.
حلال های خوراکی (edible solvents)
به دسته ای از حلال های سازگار با مواد غذایی گفته می شود که برای انحلال، استخراج یا حمل مواد غذایی مورد استفاده قرار می گیرند.
این حلال ها باید سمی نبوده و از نظر بهداشتی و ایمنی مصرف برای انسان مناسب باشند. برخی از انواع رایج حلال های خوراکی عبارتند از:
اتانول یا الکل اتیلیک
برای استخراج عصاره ها، اسانس ها و رنگدانه های خوراکی استفاده می شود.
گلیسرین
برای انحلال و نگهداری مواد افزودنی غذایی مانند اسانس ها، عصاره ها و آنتی اکسیدان ها استفاده می شود.
روغن های گیاهی
روغن هایی مانند روغن زیتون، روغن آفتابگردان و روغن کانولا – برای انحلال ویتامین های محلول در چربی و استخراج رنگدانه های چربی دوست استفاده می شوند.
دی اکسید کربن مایع یا سوپرکریتیکال
برای استخراج روغن های اساسی، رنگدانه ها و سایر ترکیبات از گیاهان استفاده می شود.
اسیدهای چرب مانند اسید استیک و اسید لاکتیک
برای اکستراکسیون و استخراج برخی ترکیبات از مواد غذایی کاربرد دارند.
استفاده از این حلال ها در صنعت غذا و نوشیدنی، داروسازی، آرایشی و بهداشتی رایج است اما باید مقررات و استانداردهای مربوطه را رعایت کرد.
حلال های صنعتی (industrial solvents):
گروه گسترده ای از مایعات آلی یا معدنی هستند که در فرایندهای مختلف صنعتی برای انحلال، رقیق کردن، پاک کردن یا استخراج مواد استفاده می شوند.
این حلال ها باید خواص شیمیایی و فیزیکی مناسبی مانند قدرت حلالیت بالا، پایداری شیمیایی، نقطه جوش مناسب و قیمت مقرون به صرفه داشته باشند. برخی از انواع رایج حلال های صنعتی عبارتند از:
هیدروکربن های آلیفاتیک
هگزان، هپتان، وایت اسپیریت برای رقیق کردن رنگ ها و چسب ها
هیدروکربن های آروماتیک
تولوئن، زایلن برای حل کردن رنگ ها، لاک ها و روغن ها
هالوژنه ها
کلروفرم، دی کلرومتان برای پاک کردن، استخراج و حل کردن چربی ها و روغن ها
الکل ها
ایزوپروپیل الکل، اتانول برای پاک کردن، رقیق کردن و استخراج
کتون ها
استون، متیل اتیل کتون برای حل کردن رزین ها، روغن ها و رنگ ها
استرها
مانند استات اتیل و بوتیل استات برای رقیق کردن رنگ ها و لاک ها
این حلال ها در صنایع رنگ، چسب، لاستیک، پلاستیک، داروسازی، شوینده ها و پاک کننده ها کاربرد گسترده دارند. اما بسیاری از آنها قابل اشتعال، سمی و آلاینده محیط زیست هستند و باید با احتیاط و رعایت نکات ایمنی مورد استفاده قرار گیرند.
حلال های معدنی (mineral solvents)
به گروهی از حلال های غیرآلی و غیرقطبی گفته می شود که از ترکیبات معدنی مانند نمک ها، اسیدها و گازها تشکیل شده اند. این حلال ها معمولا برای حل کردن مواد غیرآلی و یونی کاربرد دارند. برخی از انواع رایج حلال های معدنی عبارتند از:
آب
حلالی قطبی برای انحلال نمک ها، اسیدها، بازها و مواد یونی
اسیدها و بازها
اسید هیدروکلریک، اسید سولفوریک، اسید نیتریک برای حل کردن فلزات و ترکیبات معدنی
هیدروکسید سدیم و آمونیاک برای حل کردن بعضی اکسیدهای فلزی
اکسیدهای گازی
دی اکسید گوگرد و دی اکسید نیتروژن برای حل کردن برخی ترکیبات معدنی
مایعات یونی
کلرید آلومینیم- کلرید اتیل برای حل کردن ترکیبات معدنی و فلزات قلیایی
این حلال ها در صنایع معدنی، فلزی، شیمیایی، تصفیه آب و پالایشگاه ها برای فرایندهای مختلف مانند استخراج، جداسازی، رسوب دهی و تصفیه استفاده می شوند. اما بسیاری از آنها سمی، خورنده و آلاینده محیط زیست هستند و باید با احتیاط و رعایت اصول ایمنی مورد استفاده قرار گیرند.
حلال های نفتی (petroleum solvents)
گروهی از حلال های آلی غیرقطبی هستند که از پالایش و تقطیر نفت خام یا گاز طبیعی به دست می آیند. این حلال ها ترکیبات هیدروکربنی با زنجیره های مختلف آلیفاتیک، حلقوی یا آروماتیک هستند. برخی از انواع رایج حلال های نفتی عبارتند از:
وایت اسپیریت (white spirit)
مخلوطی از هیدروکربن های آلیفاتیک برای رقیق کردن رنگ ها و حلال صنعتی
نفت سفید (mineral spirits)
هیدروکربن های آلیفاتیک C6 تا C12 برای حل کردن چربی ها و روغن ها
محصولات سنگین نفتی
گازوئیل و نفت کوره برای حلالیت چربی های صنعتی
حلال های خاص
مانند حلال Stoddard solvent مخلوط هیدروکربنی خاص برای کاربردهای صنعتی
این حلال ها در صنایع متعددی از جمله رنگ، چسب، لاستیک، جوهرها، روانکارها و پالایشگاه ها مورد استفاده قرار می گیرند. اما بیشتر آنها قابل اشتعال، سمی و آلاینده محیط زیست هستند و باید با احتیاط و رعایت استانداردهای ایمنی استفاده شوند.
بدون دیدگاه